Αμφίπολη: αρχαία πόλη, η αξιολογότερη της περιοχής κατά τον 5ο αιώνα. Από την εποχή του Θησέα ονομάζεται "Εννέα Οδοί". Το 437 π.Χ. οι Αθηναίοι, με στρατηγό τον Αγνώνα, κυρίευσαν την πόλη ύστερα από τρεις προσπάθειες, και την ονόμασαν Αμφίπολη. Θαυμάσια ευρήματα βρίσκονται στο αρχαιολογικό της μουσείο και πριν λίγα χρόνια ανακαλύφθηκαν στο βυθό του Στρυμώνα τα ξύλινα ερείπια της αρχαίας γέφυρας. Ονομαστός είναι ο Λέων της Αμφίπολης, συμβολικό μνημείο που δείχνει τη δύναμη της πόλης. Καταστράφηκε από τον Βρασίδα το 422 π.Χ. και αναστηλώθηκε το 1936 από τον καθηγητή Όσκαρ Μπονήρ.

Σφελινός: αρχαία πόλη με κάστρο, που ονομαζόταν Σφολενός. Ευρήματα: αρχαία αγγεία διαφόρων περιόδων της ελληνικής Ιστορίας.

Ροδολίβος: εδώ, κατά τη μυθολογία, κατασπαράχθηκε ο Ορφέας από τις Μαινάδες. Εδώ εκτυλίσσεται ο μύθος του Λυκούργου Βασιλέα των Ηδώνων, ο οποίος ήθελε να απαγορεύσει τις λατρείες του Διονύσου. Εδώ τοποθετείται η πρώτη έδρα της λατρείας του Ορφέα. Εδώ τέλος, ήρθε ο Πεισίστρατος εξόριστος να βρεί χρυσό και μισθοφόρους. Κατά μαρτυρία του Θεόφραστου το γειτονικό Παγγαίο όρος ήταν γνωστό, κατά την αρχαιότητα και για τα πολλά ρόδα ονομαστά ως ρόδα εκατοντάφυλλα, από τον αριθμό των πετάλων, από όπου πήρε και το όνομα Ροδο λιβος (Ρόδον-λίβω). Τα ρόδα (σύμβολα του Ήλιου) συνδέονταν με τη λατρεία του Ήλιου, του οποίου το ιερό βρισκόταν στις κορυφές του Παγγαίου.

Νέο Σούλι: κοντά στο χωριό, στη θέση "Πύργος", σώζονται ίχνη νεολιθικού οικισμού, όπου έχουν βρεθεί εργαλεία από λειασμένο λίθο και τεμάχια νεολιθικών και άλλων αγγείων.

Μύρκινος: αρχαία Ηδωνική πόλη, ονομαστή για τα μεταλλεία αργυρού και την άφθονη ναυπηγήσιμη ξυλεία. Κατά τον Πελοπονησιακό πόλεμο η Μύρκινος ήταν η πρωτεύουσα των Ηδώνων. Επί Βυζαντινής εποχής αναφέρεται ως "Δοξόμπους".

Νέα Ζίχνη: Βυζαντινή πόλη πάνω στην αρχαία "ίχναι". (από τα αποτυπώματα ποδιών).

Άγιο Πνεύμα: στο χωριό, Μόνοικο ή Μονόσπητο των Βυζαντινών, βρέθηκαν ίχνη προϊστορικού οικισμού, όστρακα νεολιθικών αγγείων, νεολιθικά εργαλεία κ.λπ. Ο συνοικισμός αυτός χρονολογείται από το 4000π.Χ. και είναι ο αρχαιότερος και ο σπουδαιότερος απ' όσους ανακαλύφθηκαν στο νομό Σερρών. Οι ανασκαφές ανακάλυψαν πολυάριθμα νομίσματα με επιγραφές όπως: "ΚΟΙΝΟΝ ΤΩΝ ΜΑΚΕΔΟΝΩΝ" και 'ΑΜΦΙΠΟΛΙΤΕΩΝ".

Νέος Σκοπός: είναι η αρχαία πόλη Ολδηνών. Τα αρχαιολογικά ευρήματα ανήκουν από τον 5ο αιώνα π.Χ. μέχρι τους Βυζαντινούς χρόνους: Ένα ανάγλυφο της εποχής του Μ. Αλεξάνδρου παριστάνει ιππείς και φυλάσσεται στο Μουσείο Σερρών.

Σιδηρόκαστρο: το Σιδηρόκαστρο βρίσκεται στις όχθες του Κρουσοβίτη ποταμού. Στη θέση αυτή υπήρχε η αρχαία Ηράκλεια ή Σιντική, που χτίστηκε από το Βασιλιά της Μακεδονίας Αμύντα αδελφό του Φιλίππου. Ονομάστηκε Ηράκλεια προς τιμή του Ηρακλή, απόγονοι του οποίου θεωρούνται οι βασιλείς της Μακεδονίας.

Τερπνή: Η αρχαία θέση της Τερπνής βρίσκεται γύρω από την ακρόπολή της, που σήμερα λέγεται «Παλαιόκαστρο», περίπου 4 χιλιόμετρα από τη σημερινή της θέση. Στον περιβάλλοντα χώρο της περιοχής έχουν γίνει σημαντικότατες ανασκαφές,  οι οποίες ανέδειξαν έναν ιδιαίτερο αρχαιολογικό πλούτο και παρουσιάζουν μεγάλο ενδιαφέρον. Το 1993 ήρθε στο φως τμήμα της τειχισμένης ακρόπολης σημαντικότατου αρχαίου οικισμού, με διάρκεια ευημερούσας ζωής μιας χιλιετίας (ευρήματα από τον 6ο αι. π.Χ. ως τα ύστερα ρωμαϊκά χρόνια). Με τον οικισμό σχετίζεται ο συλημένος Μακεδονικός Τάφος των αδελφών Ιππώνακτα και Διοσκουρίδη, παιδιών του Απολλοδώρου Αμφιπολίτη, εταίρου του Μ. Αλεξάνδρου. Περισσότερα στην ιστοσελίδα του Πολιτιστικού Συλλόγου της Τερπνής,  www.psterpnis.gr.

Από το μύθο στην Ιστορία

Ο διάσημος βασιλιάς Συλεύς, που ζούσε στην περιοχή Παγγαίου, απέκτησε δούλο τον Ηρακλή. Αυτός κατέστρεψε τους αμπελώνες του Συλέα και αφού ήπιε το καλύτερο κρασί του υποχρέωσε τον βασιλιά να τον σερβίρει.

Άλλη εκδοχή ο Ηρακλής επέστρεψε από τη Θράκη. Οι κάτοικοι της περιοχής τον παρακάλεσαν να τους βοηθήσει, γιατί ο Στρυμώνας προκαλούσε ζημιές με τις πλημμύρες του. Ο Ηρακλής τους βοήθησε διευθετώντας την κοίτη.

Επίσης εδώ τοποθετείται το Νύσιον πεδίο, όπου ο Πλούτων άρπαξε την κόρη της Δήμητρας, Περσεφόνη. Ο γιος του Θησέα, Δημοφών ή Ακάμας παντρεύτηκε την Φυλλίδα, θυγατέρα ντόπιου βασιλιά. Όταν την εγκατέλειψε, αυτή αυτοκτόνησε στις "Εννέα Οδούς", την Αμφίπολη.

Ο Κριός από τον οποίο προήλθε το χρυσόμαλλο δέρας γεννήθηκε από τους έρωτες του Ποσειδώνα και της Θεοφανούς. κόρης του Βισάλτου ο οποίου κατοικούσε στην περιοχή Βισαλτίας (Νιγρίτα). Οι πρώτοι κάτοικοι της περιοχής ήταν Θράκες. Μετά τον Τρωικό πόλεμο ο τόπος κατοικήθηκε από παιονικές και Θρακικές φυλές: Σιριοπαιόνες, Παιόμπλες, Βισάλτες, Ηδώνους, Σιντούς, Αγριάνες, Οδόμαντους, Οδρύσους, Σάτρες.

Τον 5ο αιώνα, οι λαοί αυτοί υποτάχθηκαν στους βασιλείς της Μακεδονίας και αργότερα ακολούθησαν τον Μ. Αλέξανδρο στην εκστρατεία του. Επί Ρωμαιοκρατίας, η ευρύτερη περιοχή των Σερρών αποτελούσε την "Μακεδόνων πρώτην επαρχίαν" με πρωτεύουσα την Αμφίπολη. Η Εγνατία Οδός, που χαράκτηκε την εποχή εκείνη, περνούσε από την περιοχή του σημερινού νομού.

Η πόλη των Σερρών κτίστηκε τον 12ο π.Χ. αιώνα από τους Παίονες που ήταν άποικοι των Τευκρών της Φρυγίας, οι οποίοι μετανάστευσαν στη Μακεδονία μετά τον Τρωικό πόλεμο.

Ο Ηρόδοτος αποκαλεί τις Σέρρες "Σίρις η Παιονική". Στους Ρωμαϊκούς χρόνους αποκαλείται Σίρας η Σιραίων πόλις και τον Μεσσαίων Σέρραι, Σέρρα ή Φεραί.

Τεχνητή λίμνη Κερκίνης

Ο υγρότοπος αυτός μετασχηματίστηκε κατά τις τελευταίες δεκαετίες τουλάχιστον δύο φορές από ανθρωπογενείς επεμβάσεις. Η οικολογική του αξία και η σημασία του για την ευρύτερη περιοχή αποτέλεσε κατά καιρούς- πάντοτε όμως έντονα-κρίσιμο σημείο τριβής για την ανάγκη και τους όρους λειτουργίας του φράγματος, το οποίο ρυθμίζει τη ροή του νερού της λίμνης για αρδευτικούς σκοπούς.

Πριν από το 1932, όταν έγινε το πρώτο φράγμα, η περιοχή βρισκόταν σε κατάσταση έλους, όπου ο Στρυμώνας κυλούσε άλλοτε βαριεστημένα και άλλοτε ορμητικός και πληθωρικός, απειλώντας το απελπισμένο ανθρώπινο σύνολο της περιοχής. Υδροχαρή δάση, παρθένες περιοχές με άγρια ζώα και φασιανούς, που αποτελούσαν το βασιλικό κυνήγι μέχρι το 1956, απαγόρευαν τη γεωργική και την οικιστική δραστηριότητα στους περιοίκους. Ένα τεχνικό όμως έργο (το φράγμα) λειτούργησε ενθαρρυντικά και μέχρι το 1982, που κατασκευάστηκε το δεύτερο και υψηλότερο, τροφοδοτούσε με νερό τις άγονες περιοχές και συγκρατούσε τις πλημμύρες, προστατεύοντας τις γόνιμες πεδινές εκτάσεις. Σήμερα με υδάτινη επιφάνεια που ποικίλλει εποχιακά από 54.000 ως 72.000 στρέμματα, λειτουργεί με διττή κοινωνική οφελημότητα : ως τεχνικό έργο, μεγάλης γεωργικής ωφέλειας, και ως υγρότοπος διεθνούς σημασίας (Συνθήκη Ramsar,Ν.Δ./20.11.74, ΦΕΚ 350 Α/74 και Οδηγίσ της ΕΟΚ 79/409) για χιλιάδες υδρόβια και παρυδάτια πτηνά. Ωστόσο, συχνά αυτές οι δύο ξεχωριστές λειτουργίες εξυπηρετούν αντιθετικά συμφέροντα, γεγονός που δημιουργεί κοινωνικές τριβές στην περιοχή. Κι αυτό γιατί όταν η στάθμη των νερών της λίμνης υψώνεται προς όφελος της γεωργίας, οι φωλιές των πουλιών χάνονται ή μετατοπίζονται απελπιστικά. Όταν, επίσης, τα φερτά υλικά που κατεβάζει πληθωρικά ο Στρυμώνας καλύπτουν τον πυθμένα της λίμνης, η κλίση του γίνεται ηπιώτερη, και η στάθμη του νερού ανεβαίνει, η πίεση στον υγροβιότοπο ασκείται σκληρά και αμετάκλητα. Εξάλλου όταν τα υδροχαρή δάση της λίμνης κτακλύζονται, δεν καρποφορούν, δεν ανανεώνονται, χάνονται και χάνεται μαζί τους το υπόβαθρο της φωλιάς, διακόπτοντας έτσι την αναπαραγωγή της ορνιθοπανίδας στην περιοχή. Τέλος όταν οι κορμοράνοι, στην ανζήτηση της τροφής τους, ανταγωνίζονται την ιχθυοκαλλιέργεια, τότε υφίστανται τον κατατρεγμό των ψαράδων. Κοντά σ' όλα αυτά, με τον ευεργετικό νόμο "Περί Παραμεθορίων", ιδρύονται στην παραλίμνια περιοχή βιομηχανίες και τ' απόβλητα τους σε λίγο θα μπαίνουν στη λίμνη!

Παρ' όλα αυτά ο θαυμάσιος αυτός βιότοπος, παρουσιάζει αμέτρητα αξιοθαύμαστα στοιχεία: πολλά είδη από σπάνια και προστατευόμενα πουλιά, παραποτάμια δάση χαρακτηριστικής βλάστησης, νούφαρα που επιπλέουν σε έκταση μερικών χιλιάδων στρεμμάτων, ποικιλία ψαριών και ένας καταπληκτικής ομορφιάς ορίζοντας από τα ορεινά συγκροτήματα του Μπέλλες και των Κρουσίων δίνουν στο τοπίο ένα τόνο ανυπέρβλητης γοητείας. Βασικός τροφοδότης της λίμνης ο ποταμός Στρυμώνας με παροχή 75m3/sec ενώ επικουρικά συμβάλει και ο Κερκινίτης από τα Κρούσια.

Έρευνες γίνονται για να διαπιστωθεί ο χώρος απόθεσης και η ποσότητα των φερτών υλικών που κατεβάζει ο Στρυμώνας. Αυτόματος σταθμός ελέγχει την παροχή του ποταμού σε κυβικά ανά δευτερόλεπτο και άλλα φυσικοχημικά χαρακτηριστικά του.

Τελικά, η τεχνητή λίμνη Κερκίνη συνδιάζει την υψηλή οικολογική αξία και την πολλαπλή οικονομική δυναμική σ' έναν άξονα ανάπτυξης και ευημερίας για ολόκληρο το νομό Σερρών.

Δέλτα Στρυμώνα-Αμφίπολη
Ένας μικρός υγροβιότοπος που φιλοξενεί κάθε χρόνο σημαντικό αριθμό υδροβίων και παρυδάτιων πτηνών, αλλά που πρόσφατα αλλοιώθηκε από τα μεγάλα οδικά έργα της κατασκευής κόμβου στην Νέα Εγνατία οδό.

Σπήλαιο Αλιστράτης-Φαράγγι Αγγίτη
Ένα μοναδικό μνημείο της Φύσης, με βαθειά σπηλαιολογική αξία και σημασία. Σταλακτίτες και σταλαγμίτες, χιλιάδες νυκτερίδες που φωλιάζουν εκεί, μοναδικοί και πρωτόγνωροι μικροοργανισμοί, που δεν συναντώνται σε άλλα σπήλαια, και χιλιόμετρα στοών συνθέτουν το εντυπωσιακό φυσικό σκηνικό του σπηλαίου της Αλιστράτης. Πιο κάτω σε ένα φαράγγι, κυλάει ο Αγγίτης ποταμός, επιγενετικός ενός διαύλου της εποχής του Φιλίππου, που κατασκευάστηκε για την αποξήρανση των τενάγων στους Φιλίππους Δράμας. Υδροχαρή δάση καλύπτουν τις κατακόρυφες βραχώδεις πλαγιές, με το ποτάμι να κυλάει ήρεμα, άλλοτε καθαρό και άλλοτε χρωματισμένο από τα οξείδια του σιδήρου και των άλλων μετάλλων.

Δάσος Λαϊλιά - Σφαγνώνας
Υψηλό δάσος οξυάς και δασικής πεύκης, σε έκταση 30.000 στρεμμάτων. Ένας μοναδικός παράδεισος κοντά στην πόλη των Σερρών (25χλμ.), συνδεδεμένος με αυτήν με χίλιες παραδόσεις και ιστορίες. Ο Λαϊλιάς προσφέρει καταφύγιο σε μεγάλα θηλαστικά και πτηνά, σπάνια και κοινά. Οι λίγες καφετιές αρκούδες της Β. Ελλάδας βρίσκουν άσυλο στο βόρειο απόκρημνο τμήμα του. Αγριόγαλλος και αγριόκοτες φωλιάζουν στα υψήκορμα πεύκα του και ζαρκάδια, αγριογούρουνα, βίδρες, αρπακτικά ακόμα και πεδινές πέρδικες αποτελούν το θαυμαστό κόσμο της πανίδας του, ενώ σπάνια φυτικά είδη, μοναδικά στην επιστήμη, βρίσκουν εκεί το χώρο τους.

Πέντε είδη, πέντε υποείδη, πέντε ποικιλίες, μια μορφή και ένα υβρίδιο καταγράφονται εδώ για πρώτη φορά, ως νέα για την επιστήμη. Στο κέντρο του ένα θαυμάσιο, μοναδικό παλαιοβοτανικό μουσείο, ο σφαγνώνας του Λαϊλιά.

Στο χώρο αυτό - που ανακηρύχθηκε διατηρητέο Μνημείο της Φύσης με την Υπουργική Απόφαση 105497/6459/11.08.86-έγιναν γεωλογικές έρευνες και διαπιστώθηκε η μεταπαγετώδης εξέλιξη του δάσους της πειοχής, με τις εναλλαγές των ειδών σε συνδυασμό με την ανθρωπογενή επίδραση. Διαπιστώθηκε δηλαδή η ύπαρξη, από το 2.000 π.Χ. φυλλίρας, λεπτοκαριάς και δρυός, που με τη διαδοχή του χρόνου σήμερα έχουν αντικατασταθεί από οξυά και δασική πεύκη. Κριτήριο και αποδεικτικό στοιχείο η γύρις των δένδρων που διατηρήθηκε αναλλοίωτη μέσα στο όξυνο τελματώδες εδαφικό υπόστρωμα του σφαγνώνα.

Μενοίκιο όρος
Γνωστό για τους λειμώνες του, με χαμηλή ποώδη βλάστηση, και για τα ανεξερεύνητα σπήλαια του. Πέτρινες καλύβες κτηνοτρόφων και τεχνικά έργα συλλογής ομβρίων υδάτων, συμπληρώνουν το πανέμορφο ορεινό τοπίο.

Γαλάζια νερά - Συμβολή
Πηγαία ύδατα, κατάλληλα για πεστροφοκαλλιέργειες.

Ρέμα Μύλοι Αγκίστρου
Μοναδικός βιότοπος της καφετιάς άγριας πέστροφας που καταστρέφεται από την αλόγιστη χρήση νερού.

Δάσος Καστανοχωρίου
Μοναδικό καστανόδασος, με θαυμάσιο διάκοσμο από υπερήλικες καστανιές.

Παγγαίο όρος
Ιστορικό βουνό, με χαμηλή βλάστηση οξυάς και λίγης ελάτης. Τα βραχογραφήματα και ο αρχαιολογικός χώρος ζωντανεύουν την ιστορική μαρτυρία και τη μυθολογία της περιοχής.

Αλή Μπουντούς
Μικρή αποικία με πεύκα Ρόμπολο, μοναδικό στην Ελλάδα.

• Υπερβόσκηση και ανισότροπη κατανομή κτηνοτροφικού κεφαλαίου.
• Δημιουργία αργών σε μεγάλες κλίσεις και εκχερσώσεις για ακτήμονες.
• Χειμαρρικά φαινόμενα. Αδυναμία κατασκευής φυτοτεχνικών έργων.
• Διατήρηση της αρχής των μονοειδών (πευκώνων) δασικών αναδασώσεων.
• Πλημμελής έλεγχος των χρήσεων γης.
• Ανυπαρξία αποχετευτικού συστήματος και συστήματος βιολογικού καθαρισμού.
• Αλόγιστη και ανεξέλεγκτη χρήση φυτοφαρμάκων.
• Ρύπανση του Στρυμώνα από την απόπλυση χημικών παρασκευμάτων του γεωργικού τομέα.
• Κάψιμο καλαμιών (σταροχώραφα).
• Ανεξέλεγκτη λειτουργία των λατομείων.
• Άστοχη εκμετάλλευση των υπόγειων υδάτων από γεωτρήσεις.
• Έλλειψη οριοθέτησης των χρήσεων γης στους υγροτόπους και βιοτόπους.
• Αυθαίρετη δόμηση.
• Έλλειψη πολιτικής για την προστασία φυσικής κληρονομιάς.